Các chuyên gia đã chỉ ra cả những lợi ích lẫn những hệ lụy không thể xem nhẹ từ sức khỏe thể chất, tinh thần đến sự phát triển xã hội của trẻ khi học online quá sớm.
Thế hệ gen Z (1997 – 2014) và gen Alpha (2015 – 2025) là những thế hệ trẻ lớn lên trong thời đại bùng nổ thông tin và công nghệ số, việc tiếp xúc với các thiết bị thông minh có kết nối mạng internet là điều tất yếu.
45% học sinh gặp vấn đề sức khỏe khi học online
Theo khảo sát của Bộ Giáo dục và Đào tạo năm 2022, trong số gần 342.000 học sinh và hơn 95.000 giáo viên được khảo sát, có tới 45% học sinh gặp vấn đề về sức khoẻ khi học trực tuyến, chủ yếu là mỏi mắt, đau cổ, ù tai.
Không chỉ học sinh, 42,6% giáo viên cũng gặp vấn đề tương tự và 37,2% phải đối mặt với những căng thẳng tâm lý. Bên cạnh đó là hàng loạt khó khăn khác như đường truyền kém, thiếu học liệu, phụ huynh không hỗ trợ…
Về mặt tích cực, các chuyên gia thừa nhận việc học online đã phần nào mang lại những tiện ích, học sinh có thể học tại nhà, bố mẹ không cần đưa đón, trẻ cảm thấy thoải mái vì được mặc đồ ở nhà và đặc biệt là có cơ hội rèn luyện tính chủ động trong học tập.
Tuy nhiên, những mặt trái lại không hề nhỏ, đặc biệt khi việc học trực tuyến diễn ra quá sớm và kéo dài liên tục.
Chia sẻ với Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, bác sĩ Nguyễn Trọng An, nguyên Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ và Chăm sóc trẻ em, nhấn mạnh: “Trẻ em là để vui chơi, giao tiếp, chạy nhảy. Khi bị giam mình sau màn hình, điều lo ngại không chỉ là thị lực giảm mà còn là tổn thương cả thể chất lẫn tinh thần”.
Bác sĩ Nguyễn Trọng An, nguyên Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ và Chăm sóc
Theo ông, ánh sáng xanh từ màn hình điện thoại, máy tính bảng, thời gian dán mắt quá lâu đã khiến nhiều trẻ em bị cận thị, loạn thị, gù vẹo cột sống, đau đầu, nhức mắt. Đáng lo hơn, sự cách ly kéo dài với thế giới thật khiến trẻ rối nhiễu tâm trí, thậm chí có nguy cơ trầm cảm, lo âu.
Về mặt xã hội, sau thời gian dài học online, nhiều trẻ khó giao tiếp, ít nói, phản ứng chậm, sa lầy trong các mối quan hệ ảo.
“Có những em bé khi ra đường cứ lơ ngơ như gà công nghiệp, nói năng cộc lốc không thành câu cú”, bác sĩ An ví nói.
Chia sẻ với Báo Sức khỏe và Đời sống, TS.BS Hoàng Cương (Bệnh viện Mắt Trung ương) cảnh báo: “Ngay cả màn hình LCD hiện đại cũng không thể cản hết ánh sáng xanh. Trẻ học online quá lâu dễ bị mỏi mắt, khô mắt, rối loạn điều tiết. Khi trẻ kêu đau đầu, giật mắt, nhìn mờ… thì phụ huynh cần điều chỉnh ngay, nếu không hậu quả về lâu dài rất đáng lo ngại”.
Thạc sĩ Tô Thị Hoan chia sẻ trên báo Vnexpress, chuyên viên Tâm lý học trường học, người có 7 năm kinh nghiệm tham vấn, cho biết: “Một thuật ngữ mới xuất hiện trong giai đoạn Covid-19 là Zoom fatigue chỉ sự kiệt sức sau các buổi học online kéo dài. Trẻ em, vốn cần vận động, lại phải đối mặt với màn hình cả ngày. Việc này khiến các em mệt mỏi, khó tập trung, dễ bị phân tâm”.
Chuyên viên viên tâm lý Tô Thị Hoan
Cô cho biết thêm, nhiều phụ huynh tìm đến cô khi thấy con mất hứng thú học tập, bị căng thẳng hoặc phản ứng tiêu cực khi đến giờ học.
Một yếu tố khác dễ bị bỏ qua, thiếu tương tác xã hội. Khi học trực tiếp, trẻ có giờ giải lao để nói chuyện, chơi đùa, hợp tác. Còn học online, các em thiếu giao tiếp bạn bè, dẫn đến cảm giác cô đơn, thiếu động lực, khó hoà nhập. Trẻ em, với nhu cầu gắn kết và phát triển kỹ năng xã hội, lại càng dễ tổn thương.
“Chưa kể, học tại nhà còn khiến lịch sinh hoạt của trẻ bị đảo lộn. Có những học sinh phải học vào buổi tối vì ngày không có thiết bị, hay bố mẹ không thể hỗ trợ. Không gian học tập không tách biệt với nơi nghỉ ngơi khiến trẻ ngủ gật trong lớp, làm bài trên giường, mất đi ranh giới giữa học và chơi, giữa tập trung và thư giãn”, cô Hoan nhấn mạnh.
Không cấm nhưng cần định hướng
Dù vậy, các chuyên gia đều thống nhất một quan điểm, không thể và không nên cấm trẻ tiếp cận internet hay học online. Điều quan trọng là hướng dẫn trẻ sử dụng đúng cách, cho trẻ tiếp cận những nội dung tích cực, phù hợp với độ tuổi, rèn luyện kỹ năng tự học, kỹ năng bảo vệ mình trên không gian mạng, đồng thời giữ cân bằng giữa online và cuộc sống thật.
Bác sĩ Nguyễn Trọng An cho biết:“Tôi mong các bậc cha mẹ hãy tranh thủ thời gian và tạo cơ hội để cùng đồng hành với con, lắng nghe và chia sẻ tình cảm, khuyên nhủ và khuyến khích động viên con học tốt”.
Ông cũng cảnh báo các nguy cơ đến từ việc tiếp cận nội dung xấu trên mạng, như học theo trào lưu nguy hiểm (thắt cổ, ăn động vật sống), nghiện game, bị bắt nạt, xâm hại qua mạng hoặc thậm chí vi phạm pháp luật nếu không được giám sát đúng mực. Do đó, cha mẹ cần chủ động giám sát, hướng dẫn kỹ năng an toàn mạng, đồng thời tạo ra các hoạt động thay thế lành mạnh trong không gian sống.
“Các bà mẹ có thể cùng con ca hát, vẽ tranh, chơi nặn đất. Các ông bố có thể hướng dẫn thể dục thể thao, đá bóng, dọn dẹp cùng con…Cùng với đó là việc kiểm tra, loại bỏ nguy cơ tai nạn trong nhà, từ ổ điện, phích nước sôi, đến dao kéo, thuốc uống, cầu thang… để trẻ thật sự được học tập trong một môi trường an toàn cả về thể chất lẫn tinh thần”, bác sĩ Nguyễn Trọng An nói
Thạc sĩ Tô Thị Hoan, chuyên viên Tâm lý học trường học, khuyến nghị, việc đầu tiên là phát hiện sớm những dấu hiệu bất thường liên quan đến sức khỏe tâm thần của trẻ như: Lo âu, buồn bã kéo dài; dễ cáu kỉnh, hung hăng, mất kiểm soát; né tránh tương tác xã hội, thu mình; kết quả học tập giảm sút, mất hứng thú với các hoạt động yêu thích; thay đổi đột ngột về ăn, ngủ, cân nặng hoặc thường xuyên than đau đầu, đau bụng; trốn học, thiếu tập trung.
Nếu phát hiện một hoặc nhiều dấu hiệu kể trên, cha mẹ nên tìm kiếm sự hỗ trợ từ giáo viên hoặc chuyên gia tâm lý, thay vì để tình trạng kéo dài trong âm thầm.
Ths. Hoan cũng đưa ra các giải pháp định hướng cụ thể để hỗ trợ trẻ học online lành mạnh và ổn định như tạo không gian học tập riêng, yên tĩnh, giảm xao nhãng; khuyến khích thói quen lành mạnh như ngủ, ăn, vận động điều độ, ưu tiên các hoạt động không màn hình sau giờ học; cùng con xây dựng lịch sinh hoạt hàng ngày có giờ giấc rõ ràng.
“Đồng thời giúp trẻ tăng tương tác xã hội thông qua các buổi kết nối với bạn bè online nếu cần và thời gian gắn bó trong gia đình. Đặc biệt, thay vì chỉ chú ý đến lỗi sai, cha mẹ nên tập trung vào việc ghi nhận những điều con làm tốt, để nuôi dưỡng sự tích cực và tự tin trong trẻ”, Ths. Hoan cho biết.
