Gen Z và khả năng “đọc vị” công nghệ
Gen Z – thế hệ sinh ra từ khoảng năm 1997 đến 2012, là nhóm người đầu tiên lớn lên hoàn toàn trong thời đại số. Họ không còn xa lạ với smartphone, mạng xã hội và đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI).
Từ các công cụ học tập như ChatGPT, Google Gemini đến các ứng dụng tạo ảnh, chỉnh sửa video bằng AI như Midjourney hay CapCut, Gen Z đang tận dụng tối đa công nghệ để hỗ trợ cuộc sống cá nhân lẫn công việc.
Tuy nhiên, trong khi một số người ca ngợi Gen Z là thế hệ thông minh, nhanh nhạy và thích nghi tốt với AI, thì cũng có không ít ý kiến cho rằng họ đang trở nên lệ thuộc và mất dần khả năng tư duy độc lập. Vậy đâu là ranh giới giữa “thông minh công nghệ” và “lệ thuộc AI”?
Không thể phủ nhận rằng Gen Z là thế hệ có tốc độ tiếp cận và học hỏi công nghệ nhanh chóng đáng kinh ngạc.
Theo Microsoft, khảo sát 31.000 lao động ở 31 quốc gia (bao gồm Việt Nam) công bố ngày 23/5/2024, có đến 88% lao động tri thức tại Việt Nam sử dụng Generative AI như ChatGPT, Copilot trong công việc cao hơn khá nhiều so với mức trung bình toàn cầu là 75%.
Trong đó, khoảng 70% người dùng ở mọi thế hệ tự chủ động trang bị công cụ AI cá nhân để sử dụng, ngay cả khi công ty chưa triển khai chính thức. Ở Việt Nam, xu hướng này cũng bùng nổ mạnh mẽ trong cộng đồng học sinh, sinh viên và các freelancer trẻ.
AI khiến Gen Z “lười” tư duy
Tuy nhiên, đi kèm với sự tiện lợi, AI cũng gây ra một loạt hệ quả khó lường đối với thế hệ trẻ ngày nay.
1. Suy giảm tư duy phản biện
Nhiều sinh viên hiện nay thừa nhận rằng họ dựa hoàn toàn vào AI để làm bài tập, từ viết luận đến giải bài toán mà không thực sự hiểu bản chất. Điều này có thể khiến khả năng tư duy phản biện, phân tích logic bị thui chột theo thời gian.
2. Mất dần kỹ năng viết và giao tiếp
Khi mọi email, bài đăng hoặc nội dung đều được AI “viết hộ”, người trẻ dễ rơi vào tình trạng “mất chất riêng” và thiếu kỹ năng giao tiếp thực tế. Việc quá tin vào máy móc có thể khiến họ trở nên rập khuôn, thiếu sáng tạo.
3. Nguy cơ mất kiểm soát thông tin
AI có thể tạo ra nội dung sai lệch, tin giả hoặc dẫn dắt sai hướng nếu người dùng không biết cách kiểm chứng thông tin. Việc thiếu kỹ năng “sàng lọc” trong biển thông tin khiến Gen Z dễ bị thao túng nhận thức mà không hay biết.
Vấn đề cốt lõi không nằm ở bản thân công nghệ AI mà ở cách con người, đặc biệt là Gen Z lựa chọn sử dụng nó. AI không phải là “kẻ thù” mà chỉ là một công cụ trung lập có thể hỗ trợ đắc lực nếu biết tận dụng đúng cách.
Thay vì đặt câu hỏi “có nên dùng AI hay không?”, điều đáng quan tâm hơn là “làm sao để sử dụng AI một cách hiệu quả và có trách nhiệm?”.
Các chuyên gia đều đồng thuận rằng AI sẽ không thay thế con người, nhưng những người biết cách ứng dụng AI sẽ có khả năng vượt trội hơn những người không sử dụng nó.
Vì vậy, thay vì lo ngại hay cấm đoán, cần định hướng cho Gen Z biết dùng AI một cách chọn lọc. Có thể dùng AI để hỗ trợ ý tưởng thay vì để nó thay thế hoàn toàn tư duy sáng tạo; luôn kiểm chứng thông tin mà AI cung cấp; kết hợp công nghệ với khả năng phân tích cá nhân và kinh nghiệm thực tế; đồng thời giữ gìn bản sắc và cá tính riêng trong mọi sản phẩm được tạo ra từ công nghệ.
4. Đừng để AI dẫn dắt
Gen Z có khả năng trở thành thế hệ dẫn đầu trong kỷ nguyên AI, nếu họ biết làm chủ công nghệ thay vì bị cuốn theo nó. Việc phát triển tư duy phản biện, kỹ năng mềm và đạo đức số là những yếu tố then chốt giúp họ giữ được vị thế vững vàng.
Đây là thời điểm không chỉ Gen Z mà toàn xã hội cần nhìn nhận lại cách chúng ta đang sống, học tập và làm việc cùng AI. Bởi trong thế giới số, thông minh là chưa đủ, phải biết sử dụng thông minh mới thực sự là khôn ngoan.
