Sức khỏe tâm thần đang trở thành một trong những mối quan tâm hàng đầu trong xã hội hiện đại, nơi áp lực công việc, mối quan hệ và mạng xã hội ngày càng bủa vây con người.
Trong nhịp sống hiện đại, sức khỏe tâm thần ngày càng được công nhận là yếu tố quan trọng không kém sức khỏe thể chất.
Tuy nhiên, phần lớn mọi người chỉ chú trọng đến việc phòng ngừa và điều trị các bệnh lý cơ thể, trong khi các vấn đề liên quan đến tâm lý thường bị bỏ qua, xem nhẹ hoặc hiểu sai.
Điều đáng lo ngại là những rối loạn về tâm thần không chỉ ảnh hưởng đến tinh thần mà còn có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng lên cơ thể, công việc, các mối quan hệ xã hội, và chất lượng sống nói chung.
Tuy nhiên, không phải ai cũng dễ dàng nhận ra khi tâm trí mình đang “lên tiếng kêu cứu”. Những thay đổi nhỏ trong cảm xúc, hành vi hay thói quen sinh hoạt – tưởng chừng vô hại – lại có thể là dấu hiệu sớm của các vấn đề tâm lý nghiêm trọng.
Nhận biết sớm các dấu hiệu bất thường trong tâm trạng, hành vi, và lối sống chính là bước đầu tiên và quan trọng nhất để bảo vệ sức khỏe tinh thần của chính mình và người thân. Vậy đâu là những dấu hiệu cảnh báo mà bạn cần đặc biệt lưu tâm?
Sức khỏe tâm thần là gì?
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa sức khỏe tâm thần là trạng thái hạnh phúc trong đó một cá nhân nhận ra khả năng của chính mình, có thể đối phó với những căng thẳng bình thường của cuộc sống, có thể làm việc hiệu quả và có thể đóng góp cho cộng đồng.
Tâm thần là tình trạng sức khỏe liên quan đến những thay đổi về cảm xúc, suy nghĩ hoặc hành vi. Bệnh tâm thần nhẹ tác động đến cảm xúc buồn, đau, cách nhìn nhận về thế giới xung quanh và các vấn đề khác trong xã hội, công việc hoặc gia đình.
Bệnh tâm thần nhẹ khá phổ biến và có thể điều trị được. Bệnh có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi, đặc biệt người trẻ. Bệnh tâm thần nhẹ chỉ diễn ra trong thời gian ngắn nếu người bệnh đến gặp bác sĩ chuyên khoa Tâm lý để được khám và điều trị kịp thời.
Mặt khác, nếu người bệnh không phát hiện mình bị bệnh, không được quan tâm đúng cách có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, đời sống và sinh hoạt hàng ngày của người bệnh.
Sức khỏe tâm thần không chỉ là trạng thái không có rối loạn tâm thần hay bất kỳ vấn đề gì về tinh thần, mà còn bao gồm khả năng suy nghĩ, học hỏi và hiểu được cảm xúc của một người và phản ứng của người khác. Các yếu tố thể chất, tâm lý, xã hội, văn hóa, tinh thần và các yếu tố liên quan khác đều tham gia vào việc tạo ra sự cân bằng này.
Sức khỏe tâm thần của một người bất kể tuổi tác, giới tính cũng quan trọng như sức khỏe thể chất của họ. Tình trạng sức khỏe tâm thần cũng là bệnh tật và có mối liên hệ không thể tách rời giữa sức khỏe tâm thần và thể chất.
Nhằm nâng cao nhận thức và tầm quan trọng của sức khỏe tâm thần và kêu gọi mọi người hãy chú trọng chăm sóc sức khỏe tâm thần, hàng năm tổ chức Y tế Thế Giới lấy ngày 10/10 là ngày “Ngày sức khỏe tâm thần thế giới”.
Ở Việt Nam vấn đề này không được chú trọng như sức khỏe thể chất và sức khỏe tâm thần đang có xu hướng gia tăng ở Việt Nam, đặc biệt là các đối tượng trẻ em, trẻ vị thành niên.
Hưởng ứng ngày sức khỏe tâm thần thế giới 10/10, hãy cùng Pharmacity truyền tải những thông tin hữu ích đến tất cả mọi người. Chăm sóc sức khỏe tâm thần, thể chất góp phần tạo nên một xã hội khỏe mạnh, ổn định và phát triển toàn diện hơn.
Những nguyên nhân gây mắc bệnh tâm thần
Cho đến nay, ngoài việc nhận diện các triệu chứng tâm thần nhẹ thì nguyên nhân của dạng bệnh lý này vẫn chưa được xác định rõ ràng. Rất nhiều những yếu tố mang tính di truyền và môi trường được xem là nguyên nhân gây nên chứng bệnh này, bao gồm:
Tính di truyền: Trong gia đình nếu có người có tiền sử bị tâm thần thì thế hệ sau đó cũng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
Các yếu tố sinh học: Những chấn thương đến từ bên ngoài đôi khi cũng là nguyên nhân khiến bệnh tâm thần xuất hiện, ví dụ: Bị chấn thương sọ não, tiếp xúc nhiều với các hóa chất độc hại, các loại virus,… ngay khi còn ở trong bụng mẹ.
Bị rối loạn sinh hóa não: Các thay đổi này ở trong não bộ thường sẽ có tác động đến tâm trạng của sức khỏe tâm thần. Các chất truyền dẫn thần kinh có một vai trò rất quan trọng ở một số dạng bệnh. Khi nội tiết tố bị mất đi sự cân bằng cũng sẽ khiến cho sức khỏe tâm thần bị ảnh hưởng ít nhiều.
Đời sống: Nếu bạn gặp nhiều vấn đề khó khăn trong cuộc sống và làm cho tâm lý căng thẳng duy trì trong thời gian dài cũng sẽ khiến cho nguy cơ bị tâm thần tăng cao hơn. Bên cạnh đó, cách giáo dục của gia đình cũng sẽ khiến cho nhiều người có tư duy lệch lạc và không được lành mạnh làm ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần.
Tại sao nhiều người có xu hướng dễ mắc bệnh tâm thần?
Theo ghi nhận, có khoảng hơn 50% số lượng bệnh nhân mắc tâm thần đều có các vấn đề về tâm lý, điển hình như bị trầm cảm, bị mất ngủ hay bị rối loạn lo âu,…
Bên cạnh đó, các yếu tố mang tính di truyền, lối sống hàng ngày và nhiều yếu tố sinh học khác cũng sẽ khiến cho sinh hóa não bị rối loạn. Đây là lý do vì sao rất nhiều người dễ mắc phải căn bệnh này.
1. Áp lực về công việc – học tập
Nhịp sống ngày càng nhanh chóng, đòi hỏi mọi người phải thay đổi và trau dồi thêm nhiều kiến thức để có thể theo kịp thời đại.
Vì vậy, khối lượng công việc cũng sẽ tăng lên cao hơn, điều đó đồng nghĩa với việc các áp lực về đời sống khiến cho nhiều người bị stress, tâm thần.
Không chỉ với người đi làm, công việc học tập cũng khiến cho nhiều học sinh – sinh viên rơi vào các tình trạng bị rối loạn hành vi, bị trầm cảm kéo dài.
Thời gian học dày đặc, thời gian nghỉ ngơi không có khiến cho cuộc sống của các em bị gò bó. Điều này vô tình sẽ trở thành nỗi ám ảnh và lo sợ khiến cho sức khỏe tâm thần của các em bị ảnh hưởng.
2. Những biến động từ cuộc sống
Các thay đổi và biến động trong đời sống cũng sẽ khiến cho tâm lý của nhiều người bị ảnh hưởng. Người có bản lĩnh có thể vượt qua được những điều khó khăn, nhưng cũng sẽ có những người gục ngã trước những thách thức đó.
Điều này vô tình khiến cho tâm lý căng thẳng, bị stress và nâng cao tỷ lệ mắc những vấn đề về rối loạn tâm thần.
3. Sự khác biệt giữa các thế hệ
Sự khác biệt giữa các thế hệ trong gia đình cũng có thể là nguyên nhân khiến những triệu chứng tâm thần nhẹ xuất hiện. Cách suy nghĩ và lối sống của các thế hệ trước sẽ khác biệt với thế hệ hiện nay.
Thế nhưng, có không ít người lớn thường áp đặt suy nghĩ và lối sống của mình lên con cháu. Chính những hoạt động như thế này đã khiến cho mâu thuẫn giữa các thế hệ không được giải quyết. Dần dần, tình trạng căng thẳng kéo dài khiến nhiều người bị trầm cảm và stress.
4. Trầm cảm sau sinh
Theo ghi nhận, tỷ lệ những trường hợp bị trầm cảm sau sinh ngày một cao hơn. Bởi lẽ, sau sinh con, hormone và nội tiết tố bị thay đổi khiến cho tính cách của người mẹ cũng thay đổi theo.
Hơn nữa, những người mẹ còn phải gánh vác nhiều trách nhiệm khác ngoài xã hội càng khiến cho áp lực tăng cao hơn. Đó cũng là lý do khiến cho bệnh trầm cảm sau sinh của phụ nữ tăng cao hơn rất nhiều.
Ảnh hưởng của sức khỏe tâm thần
Nhìn chung, những triệu chứng tâm thần nhẹ về cả thể chất và tâm lý sẽ làm ảnh hưởng rất nhiều đến đời sống hàng ngày của người bệnh.
Hiện nay, xã hội phát triển một cách nhanh chóng khiến lối sống của mọi người phải thay đổi để phù hợp.
Sức khỏe tâm thần ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày, sự phát triển và thay đổi nhanh chóng của đời sống xã hội góp phần gia tăng các yếu tố nguy cơ gây bệnh rối loạn sức khỏe tinh thần.
Rối loạn sức khỏe tâm thần nếu không điều trị bằng thuốc và các liệu pháp phù hợp có thể gây ra nhiều vấn đề ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, thậm chí nguy cơ tử vong.
1. Tâm trạng u ám kéo dài
Cảm giác buồn bã là điều bình thường trong cuộc sống, nhưng nếu tình trạng này kéo dài hàng tuần, thậm chí hàng tháng mà không rõ nguyên nhân cụ thể thì có thể là dấu hiệu của trầm cảm. Người bị ảnh hưởng thường cảm thấy trống rỗng, tuyệt vọng, không còn hứng thú với những điều từng yêu thích.
2. Dễ cáu giận, nóng nảy bất thường
Sự mất kiểm soát cảm xúc, đặc biệt là dễ nổi nóng vô cớ, thường là dấu hiệu của stress, lo âu mãn tính hoặc rối loạn cảm xúc lưỡng cực. Sự thay đổi bất ngờ trong cách phản ứng với những tình huống nhỏ có thể phản ánh những vấn đề sâu xa trong tâm lý.
3. Lo lắng quá mức
Lo âu là phản ứng bình thường trước áp lực, nhưng nếu bạn thường xuyên cảm thấy hồi hộp, căng thẳng, khó thở, hoặc hay tưởng tượng ra những tình huống xấu nhất, điều này có thể là biểu hiện của rối loạn lo âu tổng quát (GAD) hoặc các dạng lo âu khác.
Thay đổi trong hành vi và thói quen
1. Rút lui khỏi xã hội
Khi một người đột nhiên giảm tương tác với bạn bè, gia đình, hoặc không còn muốn tham gia vào các hoạt động xã hội, đây có thể là biểu hiện của trầm cảm hoặc rối loạn nhân cách. Sự cô lập không chỉ là triệu chứng mà còn là yếu tố khiến tình trạng tâm thần xấu đi nhanh chóng.
2. Rối loạn giấc ngủ
Ngủ quá nhiều hoặc mất ngủ liên tục đều là những dấu hiệu cảnh báo sức khỏe tâm thần đang bị ảnh hưởng. Mất ngủ thường liên quan đến lo âu, trong khi ngủ nhiều lại là biểu hiện thường thấy của trầm cảm.
3. Thay đổi trong ăn uống
Sự thay đổi đáng kể trong thói quen ăn uống, chẳng hạn như ăn quá ít hoặc ăn quá nhiều, cũng phản ánh tình trạng cảm xúc bất ổn. Rối loạn ăn uống như chán ăn tâm lý (anorexia) hoặc cuồng ăn (bulimia) là những biểu hiện rõ ràng của vấn đề tâm lý nghiêm trọng.
Biểu hiện về nhận thức và tư duy
1. Khó tập trung và hay quên
Nếu bạn thường xuyên mất tập trung, quên những việc đơn giản, hay cảm thấy đầu óc “mù mờ”, đây có thể là dấu hiệu của stress mãn tính hoặc trầm cảm. Về lâu dài, những triệu chứng này ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu suất học tập và làm việc.
2. Cảm giác vô dụng hoặc tội lỗi quá mức
Những suy nghĩ tiêu cực về bản thân, cảm thấy mình là gánh nặng cho người khác, hoặc thường xuyên cảm thấy có lỗi một cách vô lý là những biểu hiện tâm lý tiêu cực cần được quan tâm. Đây là triệu chứng phổ biến trong trầm cảm nặng.
3. Ý nghĩ làm hại bản thân hoặc tự tử
Đây là dấu hiệu nghiêm trọng nhất. Bất kỳ ai có ý nghĩ này đều cần được hỗ trợ tâm lý ngay lập tức. Những suy nghĩ như “mình không còn lý do để sống” hay “mọi người sẽ tốt hơn nếu mình không còn tồn tại” là dấu hiệu khẩn cấp cho thấy sức khỏe tâm thần đang trong tình trạng báo động đỏ.
Các dấu hiệu thể chất không rõ nguyên nhân
1. Đau nhức cơ thể liên tục
Người bị rối loạn lo âu hay trầm cảm có thể cảm thấy đau lưng, đau đầu, hoặc mỏi cơ kéo dài dù không có nguyên nhân thể chất rõ ràng. Cơ thể và tâm trí liên kết chặt chẽ với nhau, và khi tâm lý không ổn, nó sẽ biểu hiện ra bên ngoài dưới dạng triệu chứng vật lý.
2. Mệt mỏi kéo dài
Nếu bạn luôn cảm thấy mệt mỏi, kiệt sức dù đã nghỉ ngơi đầy đủ, đó không đơn thuần là do cơ thể yếu mà có thể là hậu quả của tình trạng căng thẳng tinh thần tích tụ lâu dài.
3. Chấn thương tâm lý từ quá khứ
Nhiều người trải qua trải nghiệm đau thương thời thơ ấu như bị bạo hành, bỏ rơi, hoặc chứng kiến bạo lực trong gia đình nhưng không bao giờ chia sẻ. Những trải nghiệm này tích tụ và ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe tâm thần khi trưởng thành – gây nên lo âu, trầm cảm, hoặc rối loạn lo âu xã hội.
4. Áp lực xã hội và kỳ vọng không thực tế
Sống trong một xã hội đặt nặng thành công, chuẩn mực ngoại hình, địa vị… khiến nhiều người (đặc biệt là giới trẻ) cảm thấy mình không đủ tốt. So sánh bản thân trên mạng xã hội có thể khiến họ rơi vào vòng luẩn quẩn của tự ti, căng thẳng và trầm cảm ngầm.
5. Thiếu sự kết nối và chia sẻ
Con người vốn là sinh vật xã hội, nhưng nếu không có một ai thực sự lắng nghe hoặc quan tâm, chúng ta sẽ dần rơi vào trạng thái cô đơn tâm lý – điều đã được chứng minh có ảnh hưởng ngang với việc hút thuốc 15 điếu/ngày đến sức khỏe.
Dấu hiệu ở trẻ em và thanh thiếu niên
Sức khỏe tâm thần không chỉ là vấn đề của người lớn. Trẻ em và thanh thiếu niên cũng dễ bị ảnh hưởng nhưng các biểu hiện thường bị nhầm lẫn với tính cách hoặc hành vi “nổi loạn”.
1. Kết quả học tập sa sút
Sự suy giảm trong kết quả học tập, mất động lực học hành hoặc bỏ học không lý do có thể là dấu hiệu của trầm cảm hoặc rối loạn lo âu ở trẻ.
2. Hành vi bất thường hoặc nổi loạn
Trẻ có thể trở nên hung hăng, bướng bỉnh, hoặc hành động theo hướng tự hủy hoại mà người lớn thường bỏ qua như “tuổi dậy thì nổi loạn”.
3. Tự làm đau bản thân
Hành vi cắt tay, rạch da hoặc làm đau bản thân là biểu hiện phổ biến ở thanh thiếu niên có vấn đề tâm lý và cần được can thiệp kịp thời.
Khi nào nên đi gặp chuyên gia tâm lý, bác sĩ tâm thần?
Bạn nên cân nhắc tìm đến chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần nếu những dấu hiệu kể trên kéo dài trên 2 tuần, bạn cảm thấy mất kiểm soát trong suy nghĩ, hành vi hoặc cảm xúc, cuộc sống hằng ngày bị ảnh hưởng rõ rệt (mất việc, đổ vỡ các mối quan hệ…), có ý định làm hại bản thân hoặc người khác.
Nếu người bệnh nhận thấy có bất kỳ dấu hiệu bị tâm thần nhẹ, hãy đến gặp bác sĩ để được khám, chẩn đoán và điều trị kịp thời. Hầu hết các bệnh tâm thần nhẹ không tự khỏi và nếu không điều trị, bệnh có thể tiến triển trầm trọng hơn theo thời gian.
Bác sĩ chẩn đoán bệnh tâm thần nhẹ thông qua việc trò chuyện, tư vấn trực tiếp về những triệu chứng bệnh. Bác sĩ sẽ đặt các câu hỏi liên quan đến suy nghĩ, cảm xúc và theo dõi hành vi, tìm nguyên nhân bệnh. Tuy nhiên, trong vài trường hợp người bệnh tâm thần nhẹ liên quan đến tình trạng tuyến giáp. Vì vậy, bác sĩ có thể cần xét nghiệm máu để loại trừ nguyên nhân này.
Điều trị sức khỏe tâm thần không chỉ là dùng thuốc. Các liệu pháp tâm lý, thiền, yoga, chế độ dinh dưỡng hợp lý, cùng sự hỗ trợ từ gia đình, bạn bè cũng đóng vai trò then chốt.
Cách có thể làm để hỗ trợ bản thân
1. Viết nhật ký cảm xúc
Đây là một cách đơn giản nhưng hiệu quả để hiểu rõ tâm trạng của mình. Hãy thử ghi chép mỗi ngày về cảm xúc bạn đang trải qua, điều gì khiến bạn buồn – và bạn đã làm gì để đối phó.
2. Hạn chế tiêu thụ tin tức tiêu cực
Việc đọc quá nhiều thông tin xấu trên mạng (tai nạn, bạo lực, chiến tranh, bệnh dịch…) sẽ khiến bạn rơi vào trạng thái quá tải cảm xúc. Hãy chọn lọc thông tin và thiết lập thời gian “ngắt kết nối”.
3. Thiết lập thói quen sinh hoạt lành mạnh
Dù bạn chưa sẵn sàng gặp chuyên gia, việc duy trì ngủ đủ giấc, ăn uống điều độ, tập thể dục nhẹ nhàng cũng đã giúp điều chỉnh hormone và hệ thần kinh, từ đó cải thiện tâm trạng đáng kể.
Sức khỏe tâm thần là nền tảng cho một cuộc sống hạnh phúc và cân bằng. Đôi khi, chúng ta quá bận rộn với cuộc sống mà quên mất việc lắng nghe chính mình. Nhận diện sớm các dấu hiệu cảnh báo giúp bạn chủ động phòng ngừa, can thiệp kịp thời và tránh được những hậu quả nghiêm trọng về lâu dài.
Nếu bạn hoặc người thân đang có những dấu hiệu kể trên, đừng ngần ngại tìm kiếm sự giúp đỡ. Chăm sóc tâm hồn cũng quan trọng như chăm sóc cơ thể – vì một tinh thần khỏe mạnh là điều kiện tiên quyết để tận hưởng trọn vẹn cuộc sống.
